เมื่อพูดถึงมลพิษ หลายคนอาจนึกถึงปัญหามลพิษทางอากาศ น้ำ หรือขยะที่เป็นประเด็นสำคัญในปัจจุบัน แต่คุณเคยได้ยินคำว่า มลพิษทางแสง (Light Pollution) หรือไม่?

แสงไฟที่เรามองว่าเป็นความสะดวกสบายในชีวิตประจำวัน อาจดูเหมือนไม่มีพิษภัย แต่แท้จริงแล้ว แสงประดิษฐ์ที่มากเกินไปกำลังเปลี่ยนแปลงโลกของเราอย่างเงียบๆ ทั้งในเชิงสิ่งแวดล้อม สุขภาพ และแม้แต่ความรู้สึกเชื่อมโยงกับจักรวาลอันกว้างใหญ่

แสงไฟที่พรากดวงดาวไปจากเรา

ย้อนกลับไปในปี 1994 หลังเหตุการณ์ไฟดับครั้งใหญ่ในเมืองลอสแอนเจลิส ผู้คนจำนวนมากโทรแจ้งตำรวจและหอดูดาว บอกว่าพวกเขาเห็นสิ่งแปลกปลอมบนท้องฟ้า ซึ่งแท้จริงแล้วคือ แขนของกาแล็กซีทางช้างเผือก ที่พวกเขาไม่เคยเห็นมาก่อนในชีวิต เพราะแสงไฟในเมืองบดบังภาพที่งดงามนี้มาโดยตลอด

นี่ไม่ใช่ปัญหาในลอสแอนเจลิสเพียงแห่งเดียว แต่เป็นปรากฏการณ์ที่เกิดขึ้นทั่วโลก จากข้อมูลของงานวิจัยในสหรัฐอเมริกา พบว่าประชากรราว 85% ไม่เคยเห็นท้องฟ้ายามค่ำคืนที่เต็มไปด้วยดวงดาวด้วยตาตัวเองเลย

ในประเทศไทย เมืองใหญ่อย่างกรุงเทพฯ ก็ไม่ต่างกัน ท้องฟ้าในเมืองหลวงของเราถูกจัดอยู่ในระดับ 9 ตามมาตรวัดมลพิษทางแสง (Bortle Scale) ซึ่งเป็นระดับที่ทำให้ดวงดาวแทบมองไม่เห็น มีเพียงพื้นที่ในอุทยานแห่งชาติหรือชนบทห่างไกลบางแห่งที่ยังคงรักษาความมืดมิดของท้องฟ้าไว้ได้

มลพิษทางแสงส่งผลต่อเราอย่างไร?

แสงไฟที่มากเกินไปไม่ได้เพียงทำให้เรามองไม่เห็นดวงดาว แต่ยังส่งผลกระทบที่กว้างไกลกว่าที่คิด:

1. ผลกระทบต่อสิ่งแวดล้อมและระบบนิเวศ

• สัตว์ป่า เช่น เต่าทะเลอาจหลงทางเพราะแสงไฟริมชายหาด นกอพยพบินชนตึกสูง หรือแมลงที่ตอมไฟจนหมดพลังและตาย
• การเปลี่ยนแปลงระบบนิเวศ เช่น การลดลงของค้างคาวบางสายพันธุ์เพราะไม่สามารถหาอาหารในพื้นที่ที่มีแสงไฟมากเกินไป

2. ผลกระทบต่อสุขภาพมนุษย์

มนุษย์เป็นสิ่งมีชีวิตที่พัฒนามาเพื่ออาศัยในแสงธรรมชาติ จังหวะชีวภาพในร่างกาย (Circadian Rhythm) ของเราถูกปรับตามรอบวันและคืน แต่แสงไฟตอนกลางคืน เช่น จากหลอดไฟหรือหน้าจอมือถือ ทำให้ร่างกายเข้าใจผิดว่าเป็นเวลากลางวัน ส่งผลให้:

• ฮอร์โมนเมลาโทนินลดลง ทำให้เรานอนไม่หลับ
• เพิ่มความเสี่ยงของโรคเรื้อรัง เช่น โรคอ้วน เบาหวาน และอาจเพิ่มความเสี่ยงของโรคมะเร็ง

3. ผลกระทบต่อดาราศาสตร์และการค้นพบจักรวาล

มลพิษทางแสงทำให้นักดาราศาสตร์ไม่สามารถสังเกตวัตถุในอวกาศได้อย่างชัดเจน การวิเคราะห์แสงจากดวงดาวด้วยอุปกรณ์เช่นสเปกโทรกราฟ (Spectrograph) ถูกแสงรบกวนจนทำให้การศึกษาดวงดาวและจักรวาลมีข้อจำกัด

เราจะช่วยลดมลพิษทางแสงได้อย่างไร?

มลพิษทางแสงเป็นหนึ่งในปัญหาที่แก้ไขได้ง่ายที่สุด เพราะแค่เราลดการใช้แสงที่ไม่จำเป็น ผลกระทบก็ลดลงทันที

เริ่มต้นง่ายๆ จากตัวเรา:

1. ใช้หลอดไฟที่มีฝาครอบเพื่อจำกัดการกระจายแสง
2. เลือกหลอดไฟที่มีอุณหภูมิสีอุ่นและปรับระดับแสงให้เหมาะสม
3. ปิดไฟเมื่อไม่ใช้งาน และหลีกเลี่ยงการเปิดไฟในพื้นที่ที่ไม่จำเป็น

สร้างความเปลี่ยนแปลงในชุมชน:

ในต่างประเทศ มีชุมชนที่เรียกว่า Dark Sky Communities ซึ่งเป็นกลุ่มคนที่ร่วมกันอนุรักษ์ท้องฟ้ามืด เช่น การใช้ไฟสาธารณะชนิดที่ลดการกระจายแสง หรือการรณรงค์ให้ลดแสงในพื้นที่ที่ไม่มีความจำเป็น

สนับสนุนพื้นที่ท้องฟ้ามืด (Dark Sky Places):

ในประเทศไทย มีหลายพื้นที่ที่ยังคงรักษาท้องฟ้าที่สวยงามไว้ เช่น อุทยานแห่งชาติเขาใหญ่ อุทยานแห่งชาติแก่งกระจาน และเขตอนุรักษ์อื่นๆ ที่สามารถไปสัมผัสความงามของท้องฟ้าจริงๆ ได้

มุมมองต่อท้องฟ้า: ความเชื่อมโยงที่เราหลงลืม

นักฟิสิกส์ดาราศาสตร์ชื่อดัง นีล เดอกราส ไทสัน เคยกล่าวไว้ว่า:
“เมื่อคุณเงยหน้ามองท้องฟ้ายามค่ำคืน คุณจะสัมผัสได้ถึงความเล็กน้อยของตนเองท่ามกลางจักรวาลกว้างใหญ่ การปฏิเสธมุมมองนี้ ไม่ว่าจะโดยตั้งใจหรือไม่ เปรียบได้กับการไม่ได้ใช้ชีวิตอย่างเต็มเปี่ยมในความหมายของการเป็นมนุษย์”

ท้องฟ้ายามค่ำคืนไม่ได้เป็นเพียงฉากหลังที่สวยงาม แต่ยังเป็นหน้าต่างที่พาเราเชื่อมโยงกับจักรวาลอันกว้างใหญ่

และนี่คือเวลาที่เราต้องเลือก: จะปล่อยให้แสงไฟพรากสิ่งนี้ไปจากเราหรือจะช่วยกันรักษาความงดงามของท้องฟ้ายามค่ำคืนไว้ให้ลูกหลานในอนาคตได้เห็นเหมือนที่เราเคยเห็น?

ดูเนื้อหาได้ในคลิป https://youtu.be/W_d7KaPbfas